Miñas donas e señores,

nenos, vellos e medianos,

esta historia verdadeira

xa comeza cos romanos.

Era unha vez unha terra

que Gallaecia era chamada,

onde había moitas tribos

nunha idade antepasada.

Fabricaban xoias de ouro

de fina ourivesería,

mais as linguas ignoramos,

pois ningunha se escribía.

Chegaron despois de Roma

xentes ben organizadas,

que gañaron esta terra

polas armas esforzadas.

Asentáronse os romanos

en cidades que fixeron,

os antigos poboadores

dos seus castros descenderon.

Mesturáronse os dous pobos,

vencidos e vencedores,

e ó cabo dun certo tempo

non quedaron máis rancores.

Os romanos posuían

unha avanzada cultura,

e adiantaron moito as artes,

o comercio, a agricultura.

Falaban estes romanos

a ilustre lingua latina,

e ó cabo de pouco tempo,

Galicia por súa a tiña.

Ó principio do oitocentos

toda Galicia falaba

na lingua dos devanceiros

e ninguén se avergonzaba.

Pero en seguida empezaron

as xentes acomodadas

a pensar que eran máis finas

as palabras importadas.

Galicia xa tiña fendas,

xa o seu corpo se crebaba

pola mor dos desleigados

que a súa lei non lle gardaban.

Pero había peitos nobres

que pensaban doutro modo,

e anque en Carral os mataron

nunca os mataron de todo.

Media Europa e máis aínda

falaba latín daquela

coma Horacio e coma Ovidio,

coma Plauto e Columela.

Mais é de todos sabido

que a lingua que se falaba

non era o latín escrito,

anque moito lle imitaba.

Latín vulgar era a fala

na que entonces se entendía

desde o Miño ata o Danubio

canta xente alí vivía.

Desfeito o Imperio Romano

polas armas dos xermanos,

a lingua foise rompendo,

porque todo vai mudando.

O seu espírito altivo

preludiaba o nacemento

das mil flores que serían

o noso Rexurdimento.

Añón, Pintos e Camino

e outra xente que escribía

na vella lingua galega,

preludiaba a Rosalía.

Rosalía a gran poeta

recobrou a dignidade

da língua que todo o pobo

gardara na adversidade.

Don Manuel Curros Enríquez

palabra de aceiro fino,

cantou a luz e o progreso

neste idioma campesino.

Neste extremo de occidente

xa o falar se diferencia

do que falan en Italia

en Romenia e en Provenza.

Xa non podemos chamarlle

lingua latina a esta fala,

e chamámoslle galego

pra poder diferenciala.

Toda a xente desta terra

sen ningunha distinción

fala nesta nova lingua

que é o idioma da nación.

Os clérigos inda escriben

na antiga lingua romana,

pero o pobo non a entende,

pois xa queda ben lonxana

.

Língua de ouro nos facía

Pondal o bardo do pobo

cantando os fastos antigos

e un futuro libre e novo.

E entre tódolos poetas

a historia nos descubría

e fundaba o noso orgullo

aquel bo Manuel Murguía.

Entusiastas estudiosos

a gramática estudiaban,

recollían as palabras

e pulían e ordenaban.

Fundaron unha Academia

e as Irmandades da Fala,

que naceron na Coruña

para honrala e enxalzala.

Alá polo mil douscentos

a lingua que hoxe falamos

escomenza a ser escrita

por poetas e notarios.

Falan en lingua galega

reis,labregos e señores,

e os abades dos mosteiros

e os soldados e os doutores.

Unha grande poesía

cántase ó son das violas

polas prazas de Santiago,

por Toledo e por Lisboa.

Agres cántigas de escarño,

doces cántigas de amores

resplendían coma xemas

no cantar dos trobadores.

Rei Afonso de Castela

cantaba a Santa María

coas palabras máis fermosas

que na nosa terra había.

Rei Denís de Portugal,

o amigo da agricultura,

na nosa língua cantaba

con extremos de dozura.

Martín Codax o de Vigo,

Airas Nunes e Mendiño,

dicían os seus cantares

nas terras que baña o Miño.

Pero Meogo trobaba

do cervo que a auga volvía

con tan belidos dicires

que os sentidos suspendía.

E tantas altas empresas

e tantos feitos honrosos

que en Galicia procuraban

un abrente esplendoroso.

Castelao e Vilar Ponte

Bóveda, Otero Pedrayo,

¡Que gran xente aquela xente,

que esplendor extraordinario!

No trinteseis o Estatuto

fixo un pouco de xusticia

recoñecendo o galego

como lingua de Galicia.

Pero a guerra fratricida

desfixo toda esperanza

e a vida de moita xente

de imborrable relembranza.

A luz máis bela de Europa

resplendía en Compostela

como en terras de Occitania

de onde viña tanta estrela.

Historias de cabaleiros

e miragres de Santiago

en galego se contaban,

e as fazañas dos troianos.

E ordenanzas se escribían

e crónicas e tratados

e os acordos dos concellos

en galego eran labrados.

Mais despois tempos viñeron

que Galicia esmorecía,

porque nobres e señores

cometeron felonía.

Foron anos de silencio,

de persecución e pranto:

"A longa noite de pedra"

enchía os peitos de espanto.

Por fin foron renacendo

novas luces pequeniñas

e Galicia agurgullaba

nas xuntanzas clandestinas.

Novos poetas cantaron,

contaron os narradores,

e "a longa noite de pedra"

clarexaba cos fulgores.

Galaxia, O Castro, Castrelos

editaban en galego

e a patria nosa xurdía

e empezaba a ve-lo cego.

En Santiago canta o Galo,

loce o Facho na Coruña

e en Ourense, Vigo e Lugo

dase nova testemuña.

A enseña da democracia

ten o brasón en galego

e na fábrica e nas aulas

soa a língua dos antergos.

Mozos sabios e patriotas

ordenan a lingua nosa;

fana culta e ordenada,

fana lóxica e fermosa.

Entra a lingua nas escolas

e se inda non é señora

ten dereitos proclamados,

anque ten máis a de fóra.

Viñeron xentes de fóra,

xentes de dentro marcharon,

e a lingua da nosa xente

nos escritos olvidaron.

Galicia foi sometida

polo xugo de Castela,

e os que mandan en Galicia

non falan na língua dela.

Pero as xentes desta terra,

columna do noso pobo,

non deixan de ser galegos

nin falan idioma novo.

Artesáns e mariñeiros

e burgueses e labregos

levan no peito Galicia

e nos labios o galego.

Xa se fala nos lugares

onde lle era antes vedado,

inda que hai quen a discute

porque hai moito desleigado.

Inda hai pais que son contrarios

a que a aprendan os seus fillos

sexa porque non o pensan

ou que os movan catro pillos.

Este noso antigo idioma

é unha lingua de cultura

e é vergoña pra un galego

non falala con soltura.

"O galego que non fala

na lingua da súa terra,

nin sabe o que ten de seu,

nin é merecente dela".

Inda que os bispos de fóra

mandan rezar noutra língua,

a xente fala na súa

Galicia non sofre míngua.

Así van pasando os anos,

anos a ducias e centos,

e moitos anos máis tarde

fala o bo Martín Sarmiento.

Padre Sarmiento Bieito

non quere de fóra un crego,

nin oficial de xusticia

que non fale en bo galego.

Douscentos anos pasaron

desque escribiu este frade,

e inda todo o que el quería

dista ben de ser verdade.

Así falaba un poeta

noutro tempo deste asunto,

e agora vai sendo hora

de poñerlle á historia punto.

Esta historia é diferente

doutros romances de cegos;

non se sabe inda o remate,

pois depende dos galegos.

Nenos, homes e mulleres

desta terra adormentada,

rematouse xa o romance,

e escomenza a pandeirada:

¡ARRIBA POBO GALEGO,

ARRIBA LINGUA GALEGA,

QUE SE MORRE A NOSA FALA

NON HAI POBO NIN HAI TERRA!